Συνέντευξη του Andriy Savenko – Παν/μιο Κιέβου στην αντιπρόεδρο του PEN Greece Εριφύλη Μαρωνίτη

Από που είναι η καταγωγή σας; 

Ουκρανός γεννήθηκα, Ουκρανός και θα πεθάνω. Είδα το φως της ημέρας σε μια χώρα που ονομαζόταν Σοβιετική Ένωση. Έζησα μέχρι τις 16 μου χρόνια το σοβιετικό τρόπο ζωής αλλά κάποιες πλευρές του άρχισα να καταλαβαίνω μετά όταν είχα και τις άλλες εμπειρίες. Έζησα ένα χρόνο στην Ελλάδα ως υπότροφος του ΙΚΥ στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης και λόγω των εμπειριών μου, των Ελλήνων φίλων μου, τη θεωρώ δεύτερη μου πατρίδα, ιδιαίτερα εφόσον η μοίρα της Ελλάδας στη νεώτερη εποχή μου θυμίζει αρκετά τη μοίρα της Ουκρανίας. Οι Έλληνες αντιμετώπισαν την επιβολή της ταυτότητας τους από τους τρίτους, βίωναν πολλές ταλαντεύσεις σχετικά με τη γλώσσα τους που βρήκε τον τρόπο να μη χάσει τον πλούτο των προηγούμενων εποχών αλλά και να διαμορφώνει τον ακράδαντο μοντέρνο χαρακτήρα της.

 

Πώς επιλέξατε να ασχοληθείτε και να διδάξετε ελληνική φιλολογία στο Κίεβο; Διδάσκετε και αρχαία ελληνική γραμματεία ή μόνον νεότερη; Έχουν απήχηση οι νεοελληνικές σπουδές στην Ουκρανία σήμερα – πριν την έκρηξη του πολέμου;

Διδάσκω και την αρχαία και τη νεοελληνική γραμματεία με περισσότερα αντικείμενα που αφορούν τη νεοελληνική φιλολογία. Τα τελευταία χρόνια οι νεοελληνικές σπουδές έζησαν δύσκολες στιγμές λόγω του χρησιμοθηρικού προσανατολισμού της εκπαίδευσης. Αλλά μια φορά περίπου κάθε δύο χρόνια συνεχίζουμε να εγγράφουμε φοιτητές και οι φοιτητές μας αναλαμβάνουν πολλές πρωτοβουλίες για τις οποίες μπορείτε να διαβάσετε στο facebook-σελίδα του Κέντρου μας https://www.facebook.com/moderngreekinkievuniversityofshevchenko/ Μεταφράζουν, διοργανώνουν τις προβολές ταινιών, συναντήσεις με τους καλλιτέχνες και τους ομιλητές. Όπως συχνά γράφω στις αναρτήσεις μου «καμαρώνουμε τα παιδιά μας»!

 

Πώς θα περιγράφατε τους δεσμούς ανάμεσα στους λαούς της Ουκρανίας και της Ελλάδας; 

Εκτός από το ιστορικό παρελθόν από την εποχή του Βυζαντίου και τους Έλληνες που τη νεώτερη εποχή αποφάσισαν να ζουν στα εδάφη της Ουκρανίας, έχουμε πολλαπλές σχέσεις στο σημερινό επίπεδο: οι μικτές οικογένειες, ο ελληνισμός της Αζοφικής, απόφοιτοι των ουκρανικών πανεπιστημίων. Μου φαίνεται ότι έχουμε αρκετά κοινά και στην κοσμοθεωρία, διότι τα βιώματα μας μοιάζουν. Ζήσαμε και τον εμφύλιο, και την κατοχή, και τον πόλεμο, τις εξορίες, τους διωγμούς, ήμασταν αποικίες που γίνονται έρμαια στα γεωπολιτικά παιχνίδια των μεγάλων. Ουκρανοί και Έλληνες, έχουμε κάνει σοβαρά λάθη που αφορούν τους άλλους- τους μουσουλμάνους στη Θράκη ή τους Πολωνούς στο Βολύν. Λατρεύουμε την ανεξαρτησία και ιστορικά έχουμε δύσκολες σχέσεις με τους γείτονες.

 

Ο πόλεμος στην Ουκρανία προκαλεί διαφορετικές αντιδράσεις σ’  ένα τμήμα του ελληνικού λαού. Πολλοί καταδικάζουν απερίφραστα τη ρωσική εισβολή, άλλοι όμως ρίχνουν μεγαλύτερο βάρος στην καταγγελλόμενη καταπίεση των ρωσόφωνων πληθυσμών καθώς και στις ομάδες νεοναζί που δρουν στη χώρα. Πώς θα το σχολιάζατε; 

Οι κουβέντες για το ναζισμό έχουν μεγάλη σημασία αλλά όχι όταν χρησιμοποιούνται ως προπαγανδιστικό δόλωμα από τους πουτινιστές. Η ελληνική κοινωνία έχει μεγάλη ευαισθησία στα θέματα του ναζισμού από τα χρόνια τις κατοχής, άρα ένας ρωσικός Goebbels μπορεί εύκολα να χειραγωγεί τον κόσμο, βάζοντας την ταμπέλα του νεοναζισμού σε καθετί. Η Πολωνία, η Τσεχία, η Γερμανία και η Ελλάδα έχουν τους δικούς τους νεοναζί, άραγε μπορούν να γίνουν επόμενοι στόχοι του «αντιφασίστα» δικτάτορα; Η αντιφασιστική πάλη πάντα στο κεντρικό πυρήνα έχει τον εκδημοκρατισμό και την κοινωνική χειραφέτηση. Μου φαίνεται ότι ελάχιστη σχέση με αυτά έχει ο ρωσικός θρησκευτικός μεσαίωνας, η εκ νέου λατρεία του Στάλιν, η λατρεία του σοβιετικού ως νέο-συντηρητισμός, η ομοφοβία και ο ιμπεριαλιστικός σοβινισμός.

Όσον αφορά την καταπίεση των ρωσόφωνων… Κοιτάξτε τα πρόσφατα βίντεο από το Χάρκοβο και τη Μαριούπολη και δώστε μόνοι σας την απάντηση. Οι ρωσόφωνοι κάτοικοι αυτών των πόλεων λένε «Το Χάρκοβο, η Μαριούπολη είναι Ουκρανία!» και τους σκοτώνουν με του πυραύλους. Στις παρουσιάσεις των μεταφράσεων που έκανα στην Οδησσό, στο Χάρκοβο και τη Μαριούπολη υπήρχε πάντα ο διγλωσσικός διάλογος, εφόσον όλοι είμαστε δίγλωσσοι και τρίγλωσσοι εκ γενετής. Μιλούσα ουκρανικά, με ρωτούσαν ρώσικα. Μόνο μια ολοκληρωτική συνείδηση, που φοβάται το διαφορετικό, μπορεί να φανταστεί ότι η ρωσική γλώσσα στην Ουκρανία απειλείται, και ο λόγος που το κάνει είναι διότι κινδυνεύει ο μονόχρωμος και μονοπολικός κόσμος της. Ο Πούτιν στην Ουκρανία πολεμάει όχι το ναζισμό, πολεμά τη διαφορετικότητα, που καταπιέζεται όλα αυτά τα χρόνια στη Ρωσία. Χωρίς το διαφορετικό η κοινωνία εύκολα πέφτει σε λήθαργο. Όμως ξέρουμε ότι τα τέρατα του ναζισμού γεννιούνται ακριβώς από τον κοινωνικό λήθαργο.

Η τελευταία μου μετάφραση ήταν η τριλογία της συγγραφέως Κωνσταντίας Σωτηρίου, αφιερωμένη στην τραγωδία της Κύπρου. Μεταφράζοντας σκέφτηκα ότι υπάρχει ένα όριο σ’ αυτήν τη σελίδα της Κύπρου που χωρίζει όλες τις αδικίες και αλληλοκατηγορίες που είχαν οι Ελληνοκύπριοι και Τουρκοκύπριοι. Αυτό το όριο είναι η εισβολή. Όταν η αρβύλα του τούρκου στρατιώτη πάτησε το χώμα του νησιού η Τουρκία έγινε ένοχη και έπρεπε να δικαστεί.

Μια θέση-κλειδί των σημερινών συζητήσεων είναι η πεποίθηση της ρωσικής ηγεσίας, ότι η Ουκρανία αποτελεί ρωσική κληρονομιά. Πρέπει να συνειδητοποιήσουμε ότι η Ουκρανία διήνυσε αιώνες χωρίς ίχνος της ρωσικής παρουσίας. Και ιστορικά αποτελείται από διαφορετικά κομμάτια, που όμως παρουσιάζουν πολιτιστικές ομοιότητες και συγγένειες. Μετά από την επιδρομή των Τατάρων στο πριγκιπάτο της Γαλικίας, στην ένωση της Λιθουανίας και Πολωνίας, το πολωνικό κράτος και στην παράξενη και πολύμορφη κατάσταση των κρατικών μηχανισμών της εποχής των Γέτμαν, η Ουκρανία υπήρξε άλλοτε ένας ενωμένος κι άλλοτε ένας  διηρημένος χώρος. Η συμβίωση με τους Ρώσους είναι ένα σημαντικό κομμάτι της παράδοσης μας, αλλά δεν είναι κεντρική ή καθοριστική. Και δεν αρχίζει η ιστορία της Ουκρανίας και του πολιτισμού της από το 17ο  αιώνα! Ρίξτε μια ματιά στο ουκρανικό μπαρόκ και αναρωτηθείτε εάν έχει σχέση με τις φαντασιώσεις του Πούτιν. Η ιστορική ανάγνωση του δικτάτορα προβάλλει μια λογική βιαστή, ο οποίος θεωρεί ότι όλες οι γυναίκες του ανήκουν, επειδή «έτσι θέλει». Τέτοια προσέγγιση δεν έχει καμία δικαιολογία στο σημερινό κόσμο. Όλοι συζητούν για τις επιθυμίες του δικτάτορα να διευρύνει τον ζωτικό χώρο του κράτους του κτλ, όμως κανείς δε λέει ότι οι Ουκρανοί πολεμούν για το δικαίωμα του ζην και αυτό δε διαφέρει καθόλου από τις προθέσεις που χιλιάδες χρόνια πριν είχαν οι μαραθωνομάχοι.

 

Σας βρίσκει σύμφωνο η απαγόρευση πολιτιστικών δράσεων και προϊόντων των Ρώσων, ως μέτρο καταδίκης της εισβολής στην Ουκρανία;

Προς το παρόν, με επιφύλαξη, συμφωνώ με αυτά τα μέτρα διότι δεν πρέπει να μιλάμε για τον Πούτιν αλλά και για την κοινωνία που τον υποστηρίζει, ή δεν αντιδρά. Η άποψη μου είναι ότι οι γλώσσες και οι πολιτισμοί μόνοι τους δεν πολεμάνε, δε σκοτώνουν. Οι άνθρωποι σκοτώνουν. Βέβαια συχνά ένας πολιτισμός μπορεί να γίνει εργαλείο διακρίσεων ή καταστολής. Τότε μιλάμε για ένα κοινωνικό και πολιτιστικό περιβάλλον, όπου με χρήση των πολιτιστικών στοιχείων δημιουργούνται τα στερεότυπα, γεννιέται το μίσος, η μισαλλοδοξία κτλ. Ας μη ξεχνάμε τους ρωσικούς πολιτιστικούς συλλόγους που υποστηρίζουν τις πολιτικές του Πούτιν, τους προπαγανδιστές όπως ο σκηνοθέτης Σ. Μιχαλκόφ ή ο συγγραφέας Ζ. Πριλέπιν ο οποίος πήγαινε στο Ντονμπάς να σκοτώσει «τους ουκρανούς φασίστες» του πουτινικού προπαγανδιστικού λόγου και σκότωνε ουκρανούς στρατιώτες που εκπλήρωναν το καθήκον τους στα χώματα της Ουκρανίας. Πολλοί Ουκρανοί καλλιτέχνες με τα όπλα στα χέρια αποκρούουν τον εχθρό το όνομα του οποίου είναι ρωσική ομοσπονδία. Δυστυχώς οι Ρώσοι «συνάδελφοι» (σήμερα αυτή η λέξη δεν τους ταιριάζει) δε σταμάτησαν αυτόν τον πόλεμο και έχουν την ευθύνη. Η δικτατορία στη χώρα τους, τούς στερεί το δικαίωμα της έκφρασης και είναι χειρότερο από όλες τις απαγορεύσεις της πολιτιστικής δράσης στο εξωτερικό. Για το πολιτικό καθεστώς της σημερινής Ρωσίας η μη απαγόρευση θα σήμαινε μόνο ένα – ανοχή! Όπως βλέπετε ο ρωσικός πολιτισμός ήδη είχε χρησιμοποιηθεί για το καμουφλάρισμα των επιθετικών προθέσεων και οι βομβαρδισμοί του Χαρκόβου και της Μαριούπολης με το ρωσόφωνο πληθυσμό, έδειξαν κατά πόσον  η ηγεσία της Ρωσίας νοιάζεται για τον πολιτισμό. Οποιονδήποτε πολιτισμό.

 

Διαβάζω ότι έχετε ένα γιο- να σας ζήσει! Αν αύριο ερωτευόταν μια ρωσίδα, πώς θα αντιδρούσατε; 

Θα τους πω να ζήσουν. Δε νομίζω ότι πρέπει να ακολουθούμε το παράδειγμα του Ταράς Μπούλμπα από την περίφημη νουβέλα του Ν. Γόγκολ. Είμαι διγενής από την καταγωγή, διότι η μητέρα μου είναι Ρωσίδα με πολωνικές ρίζες και ο πατέρας Ουκρανός. Η πολυπολιτισμική ταυτότητα των ζευγαριών είναι μια πραγματικότητα, αρκεί να μη διαστρεβλώνεται από τις ιδεολογίες με το φαύλο περιεχόμενο και τις ύπουλες σκοπιμότητες.

 

Ποιος στίχος Έλληνα ποιητή, ή ποιο απόσπασμα από την Νεοελληνική πεζογραφία σας εκφράζει καλύτερα στη σημερινή δραματική συγκυρία;

Τώρα συχνά μου έρχεται στο νου ο Γ. Σεφέρης η τραγική κοσμοθεωρία του οποίου βοηθά να βρω τις δυνάμεις και να καταπολεμώ την απόγνωση.

Σκέφτομαι ένα πολύ καβαφικό απόσπασμα του ποιητή:

Το βράδυ βρήκα την περικοπή:

“Τον έδεσαν χειροπόδαρα” μας λέει

“τον έριξαν χάμω και τον έγδαραν

τον έσυραν παράμερα τον καταξέσκισαν

απάνω στους αγκαθερούς ασπάλαθους

και πήγαν και τον πέταξαν στον Τάρταρο, κουρέλι”.

Έτσι στον κάτω κόσμο πλέρωνε τα κρίματά του

ο Παμφύλιος Αρδιαίος ο πανάθλιος Τύραννος.

Οι τύραννοι πάντα βρίσκουν το τέλος τους, κάτι που δίνει αισιοδοξία στους λαούς ότι η δικαιοσύνη θα φέρει την καινούργια μέρα με τον αλληλοσεβασμό και πραγματική ισότητα και αλληλεγγύη.

***Σημείωση: η συνέντευξη έγινε μέσω ηλεκτρονικού ταχυδρομείου, στις αρχές Μαρτίου 2022.

 

Εριφύλη Μαρωνίτη